©IRPA
Of de metamorfose van een emblematisch 17e-eeuws gebouw
Elk jaar kent deKoninklijke Vereniging voor Historische Huizen en Tuinen van België haar Erfgoedprijs (*) toe aan een bijzonder opmerkelijk restauratieproject. In 2023 werd de prijs uitgereikt voor de redding van de vestingtoren van Omal, een historisch monument dat dreigde te vervallen en dat dankzij het doorzettingsvermogen van een erfgoedliefhebber, de vaardigheden van erfgoedambachtslieden en de integratie van hedendaagse technieken is hersteld tot een uiterst efficiënte woning! Of hoe oud en nieuw in perfecte harmoniekunnen samengaan…
Dit gebouw uit 1625 is een van de zeldzame voorbeelden van deverdedigingsarchitectuur van het dorp. Het gebouw werd in 1947 van binnen en van buiten geklasseerd en vervolgens in 1977 in zijn geheel (gebouw en omgeving). Het lag al jaren in puin en was verlaten (het dak stortte in 1944 in door verval, de zuidwestgevel met de schoorstenen in 1983) toen Jacques de Pierpont, een ondernemer en erfgoedliefhebber, het kocht met als doel het te redden en te restaureren. Het oorspronkelijke gebouw, dat zeer gesloten is, bestaat uit drie zeer eenvoudige rechthoekige kamers die boven elkaar zijn gerangschikt op 3 niveaus, waarbij de bovenste verdieping wordt gebruikt als duiventil. Op de begane grond is, met uitzondering van kleine, hoge ramen (2 m hoog), de enige opening (zonder uitzicht op de buitenwereld) een grote houten deur. Beperkingen met betrekking tot de kwaliteit van het gebouw, de locatie en de bescheiden omvang leidden ertoe dat het werd verbouwd tot een privéwoning met een slaapkamer. Dit vereiste de integratie van concepten van bewoonbaarheid en energiebesparing in een gesloten volume met meer dan precair comfort (een versterkte schuilplaats!). Daarom werd besloten om een laag bijgebouw toe te voegen op de plaats van de ruïnes van devoormalige bakkerij uit de 19e eeuw, om de leefruimte te vergroten maar ook om een opening te creëren naar de groene ruimten aan de achterkant van het gebouw.
Onderhoud en restauratie
Onder leiding van architect Sébastien Petit(Trio Architecture) en in nauwe samenwerking met de klant was de filosofie achter de verbouwingen het behoud en herstel van de bestaande elementen (muren, quoins, architraven, bouten, enz.).Dit was met name gebaseerd op oude foto’s vanIRPA en een nauwgezet archeologisch onderzoek van de overblijfselen (windladen en voussettes tussen de begane grond en de 1e verdieping, verdiepingen op de 2e verdieping, raamwerk, open haarden, enz.) Een andere ambitie van het project, en zeker niet de minste, was om het werk zelf te bouwen, met de hulp van ambachtslieden uit het erfgoed: dakdekkers van lood en leisteen, metselaars, steenhouwers, ijzerwerkers, timmerlieden, enz. Op het vlak van bewoonbaarheid werd er zeer gedetailleerd nagedacht over de interne isolatie, in samenwerking met de eenheid ‘Architecture and Climate ‘ van de UCL.
Na de restauratie en het herstel van de gebouwschil werden de nieuwe interventies gekenmerkt door de creatie van twee volumes of “meubelblokken ” die boven elkaar werden geplaatst en verticaal werden uitgelijnd en die de toegevoegde vitale functies (keuken en badkamer) samenbrengen. Deze blokken, gemaakt van licht geraamte en neergezet als meubels, staan los van de binnenmuren en plafonds. Ze vormen een thermische sluis waar de gangen omheen zijn gelegd. Op de muren werd cellulose-isolatie gespoten tussen de staanders van de houten scheidingsmuur; aan de binnenkant werd een ononderbroken dampscherm gelegd, verbonden met EPDM-membranen die eerder werden gelegd met harde isolatie op de houten insteekpunten in het buitenmetselwerk om elk risico op condensatie en aantasting na verloop van tijd te vermijden.
Energieverbruik
Er werd ook veel aandacht besteed aan het energieverbruik van het complex, om het zo laag mogelijk te houden, door gebruik te maken van performante technologieën die aangepast zijn aan de kenmerken van het gebouw (dubbele beglazing U:1.1, warmtepomp met geothermische opvang voor vloerverwarming op lage temperatuur, ventilatie van type A, enz.) Het behaalde een specifiek primair energieverbruik van 117 kWh/m².an, dat wil zeggen een “B”-label volgens het PEB-certificaat, een vrij uitzonderlijke score voor dit type geklasseerd gebouw! Het project werd voltooid in 2023, na 18 jaar denkwerk, onderzoek, studie en geduldig, nauwgezet werk. Na enkele decennia van menselijke leegstand zal het vanaf de lente van 2024 nieuwe bewoners verwelkomen, die kunnen genieten van ultramodern comfort in een volledig geklasseerde omgeving. Het is een voorrecht, maar ook een beloning voor al diegenen die zo gepassioneerd en vakkundig hebben gewerkt om dit juweel van ons erfgoed te redden!
(*) Prins Alexandre de Merode Prijs voor Erfgoed, begiftigd met 10.000 euro en gesteund door Delen Private Bank. De renovatie van Omal won ook de Grand Prix d’Architecture de Wallonie 2023.
Over de Koninklijke Vereniging voor Historische Huizen en Tuinen van België vzw
BESCHERMEN – VALORISEREN – DOORGEVEN: 90 JAAR DIENST AAN HET PRIVÉHISTORISCH ERFGOED
Sinds 1934 zet de vereniging zich in voor het behoud en de promotie van het Belgische particuliere historische erfgoed. Ze telt ongeveer 1.300 leden-eigenaars en sympathisanten in de drie gewesten van het land. Enerzijds wil ze de eigenaars en beheerders van erfgoedgebouwen ondersteunen door bij de betrokken federale en regionale overheden alle wettelijke, fiscale of administratieve maatregelen aan te moedigen die gunstig zijn voor het behoud, het beheer en de overdracht van dit erfgoed, maar ook door te zorgen voor de uitwisseling van informatie, kennis en goede praktijken tussen haar leden. Anderzijds wil ze rond hen een grote gemeenschap opbouwen van bedrijven, ambachtslui, verenigingen, supporters, liefhebbers en vrijwilligers die allemaal dezelfde passie voor erfgoed delen en dezelfde wens om het te bewaren voor toekomstige generaties.
Word ook lid!