La Mémoire de l'eau, het nieuwe juweel van het Théâtre des Galeries
Door Shana Devleschoudere
Het geheugen van water - door Shelagh Stephenson - bewerkt door Brigitte Buc en Fabrice Gardin
Van 1 tot 26 februari 2023 - dinsdag tot zaterdag om 20.15 uur, zondag om 15.00 uur.
In het Théâtre Royal des Galeries - 32, Koninginnegalerij - 1000 Brussel - Locatie: 02 / 512 04 07 - van 11 tot 18 uur van dinsdag tot zaterdag.
"Ik zou willen dat je stopt met je dingen te herinneren die niet echt gebeurd zijn."
In een dorpje aan de Engelse kust ontmoeten drie zussen elkaar ter gelegenheid van de begrafenis van hun moeder weer in het huis waar ze hun jeugd hebben doorgebracht, drie vrouwen die sterk van elkaar verschillen.
Wanneer Teresa, Mary en Catherine worden herenigd in het ouderlijk huis ter gelegenheid van de dood van hun moeder, hervatten ze al snel hun kleine meisjesgevechten en plagerijen. Het enige wat nodig is, zijn een paar goed gehumeurde whisky's en een paar vleugjes illegale stoffen om de thuiskomst te veranderen in een uitzinnige vakantie. Het verleden, waarvan men dacht dat het voor altijd begraven was, zal plotseling weer opduiken, met alle geheimen, leugens en hysterie van dien.
Het geheugen van water is een prachtig verhaal over geesten: de geest van Vi die opduikt in Maria, op zoek naar genoegdoening voor de moeder die ze ooit was; de geesten, bovenal, van een jeugd die wordt teruggewonnen naar ieders behoefte. Wie zijn we echt? Waar zijn de webben van ons leven van geweven? Waar zijn we van gemaakt? Hoe kunnen we deze fundamentele vragen beantwoorden zonder de illusie met de werkelijkheid te verwarren?
Het geheugen van water biedt ons een scherpe analyse van ons menselijk gedrag. Een gevoelige maar ook woest grappige analyse via zoute lijnen.
Een uitstekende Engelse familiekomedie die ook een tedere reflectie is op het vrouwelijke geheugen. Intens en verrassend.
Het geheugen van water is een toneelstuk van de Engelse toneelschrijfster Shelagh Stephenson, voor het eerst opgevoerd in Hampstead Theatre in 1996. Het won in 2000 de Laurence Olivier Award voor beste nieuwe komedie.
Shelagh Stephenson
Shelagh Stephenson werd geboren in 1967 in Tyneside, Northumberland, Engeland. Shelagh Stephenson is getrouwd met de Ierse filmmaker Eoin O'Callaghan en geeft toe dat ze al vanaf haar zesde schrijfster wilde worden. Ze dacht echter pas echt na over een carrière toen ze zich inschreef voor een toneelstudie aan de Universiteit van Manchester.
In 1988 maakte ze op 21-jarige leeftijd haar acteerdebuut bij de Royal Shakespeare Company. Theater werd haar beroep, maar ze voelde zich er niet prettig bij. Ze begon korte stukken te schrijven voor de radio, die onmiddellijk werden gekocht, uitgezonden en genoten. Toen ze in 1996 "The Memory of Water" schreef, had Shelagh Stephenson al verschillende prijzen gewonnen voor haar BBC-radiospelen, waaronder "Darling Peidi", "The Anatomical Venus" en "Five Kinds of Silence", dat in 1996 de Authors' Guild Award for Best Drama won. The Memory of Water' ging in 1996 in première in het Hampstead Theatre, Londen. Het stuk reisde vervolgens de hele wereld over.
In het begin was voor de auteur maar één ding duidelijk: haar stuk zou gaan over identiteit en er zouden drie zussen in voorkomen. "Identiteit is altijd een fascinerend onderwerp. Toch kan ik me niet precies herinneren welke thema's ik toen onderzocht, behalve misschien dat de plot zich zou afspelen tijdens een familiereünie op de 75e verjaardag van een moeder. Toen overleed mijn eigen moeder. Terug in Newcastle realiseerde ik me dat het een goed idee zou zijn om de plot van mijn stuk zo te veranderen dat het zich afspeelt tijdens een begrafenis."
Het stuk kreeg toen, in haar woorden, "een universeler karakter en stelde me in staat meer introspectieve relaties tussen de personages te ontwikkelen en een belangrijk thema te verkennen, namelijk dat van de gevolgen voor vrouwen van de dood van hun moeder. We zien hoe ze reageren op verdriet. Maar ik denk ook dat het geheugen te maken heeft met de persoonlijke verhalen die zin geven aan ons leven.
Shelagh Stephenson schreef ook 'An Experiment with an Air Pump', dat in 1997 de Peggy Ramsay Award won, 'Ancient Lights', dat in november 2000 in het Hampstead Theatre in première ging, 'Mappa Mundi', dat in 2002 in het Royal National Theatre in Londen in première ging en The Long Road in 2008.
Ze blijft werken als toneelschrijver bij Hampstead Theatre en het Royal National Theatre.
Interview met Fabrice Gardin
Welke elementen wekten uw interesse toen u deze tekst voor het eerst las?
Het is een toneelstuk over rouw, herinnering en identiteit, maar het heeft de verdienste ons aan het lachen te maken. Ik vond dat het de juiste balans had van verdriet, woede en komedie. Hun moeder is net overleden en deze drie zussen verzamelen zich in het familiehuis voor de begrafenis. Deze katalytische gebeurtenis zal als een sneeuwbal door de hele show groeien en alles op zijn pad wegnemen.
Het verhaal van deze zusters die elkaar niet hetzelfde verhaal vertellen raakte me. Ze hebben dezelfde jeugd gehad en denken dat ze een gemeenschappelijk verleden hebben, maar ze hebben zulke verschillende herinneringen, herinneringen gefilterd door het individuele geheugen, en verschillend geïnterpreteerd door elke zus, zodanig gevormd en verfraaid dat de illusie uiteindelijk de werkelijkheid heeft vervangen. Waar eindigt de werkelijkheid en begint de familiemythe?
Het is alsof het fragmenten zijn van hun moeders die bovendien op het toneel in dialoog staan met een van hen. Dit proces sprak me ook aan omdat het ons in staat stelt haar standpunt te horen en te begrijpen waar de zeer verschillende karakters van de drie dochters vandaan komen.
Hoe zou u dit schrijven definiëren?
Het is tegelijkertijd zeer realistisch en zeer poëtisch. Erg grappig en erg ontroerend. De Engelsen hebben de gave om verhalen te vertellen die ons ontroeren zonder dat het lijkt alsof het moet. We lachen zachtjes om de waanzin, we glimlachen om hun wraakzuchtige woordspelingen en bij het omdraaien van een zin worden we door een emotie gegrepen omdat ze onze zusters, onze broers, onze familie zijn. Shelagh Stephenson biedt een scherpe analyse van ons menselijk gedrag. Een gevoelige analyse, maar ook woest grappig door het gebruik van sterke lijnen, wat resulteert in een pikant stuk, vol humor en relationele wendingen. Het is effectief, levendig en intelligent.
Wat kun je zeggen over de personages?
Hun moeder is overleden en ze weten niet goed hoe ze met het nieuws moeten omgaan. Een van hen gaat van de bloemist naar de begrafenisonderneming naar het sorteren van kleding. De ander probeert emotioneel te zijn voor degene die ze nooit in vertrouwen heeft kunnen nemen. De laatste, excentriek, onconventioneel, schreeuwt vooral om haar eenzaamheid. En de mannen in dit alles? Ze proberen de gaten op te vullen. En er zijn veel hiaten. Allereerst hebben de drie zussen serieuze rekeningen met elkaar te vereffenen en de begrafenis van hun moeder biedt hen de perfecte gelegenheid om oude wrok te koesteren. Maar het belangrijkste dat aan hen vreet is het feit dat ze slechts fragmentarische herinneringen hebben aan hun verleden. Ironisch genoeg is hun moeder gestorven aan Alzheimer...
Teresa, de oudste, lijkt gelukkig met haar tweede huwelijk. Ze is een obsessieve organisator, het soort vrouw dat vindt dat ze overal de leiding over moet nemen als ze wil dat dingen gedaan worden, en goed gedaan. Zij neemt een groot deel van de verantwoordelijkheid voor het regelen van de begrafenis op zich, zoals zij de zorg voor haar moeder op zich nam toen de ziekte van Alzheimer begon. Ze voelt zich zowel verontwaardigd als beschermend over haar zussen.
Mary, de jongste, is een gespannen vrouw die erin geslaagd is een succesvolle carrière als arts op te bouwen, maar onderweg vergeten is haar intieme en persoonlijke leven in harmonie te brengen. Ze beleeft een reeks interacties met de geest van haar moeder, met wie ze de herinnering en hun relatie bespreekt.
Catherine, de jongste, is ervan overtuigd dat haar geboorte ongewenst was; ze leidt een leven van zwerven, reizen en experimenteren, voortdurend op zoek naar liefde en acceptatie. Ze is kwetsbaar, hysterisch en hypochondrisch.
Vi, de moeder, is mysterieus, onkenbaar. Haar beeld wordt alleen gezien in de herinneringen van haar dochters. Ze was een glamoureuze vrouw toen ze jonger was. Ze was misschien niet de beste moeder die haar dochters bepaalde dingen niet leerde. Er is een gevoel van een verspild leven...
Mike is de sterdokter met wie Mary al vijf jaar een relatie heeft. Hij wordt gedreven door het verlangen om het iedereen naar de zin te maken. Hij heeft een soort dokterlijke afstandelijkheid en zijn onbetrouwbaarheid is opvallend.
Frank is Teresa's man en runt samen met haar de natuurvoedingswinkel . Hij is niet tevreden met werk waar hij niet in gelooft. Hij is een norse, vriendelijke beer die zich openstelt en eindelijk aan de wereld durft toe te geven dat hij Woody Allen-films haat en dat het zijn droom is om een café te openen...
Om deze show op te voeren, heb je een groep nodig. Zodra ik het boek las, voelde ik de verstandhouding tussen de zeer verschillende personages.
Hoe werd de scenografie ontwikkeld?
Het door Lionel Lesire bedachte en voorgestelde decor is zowel realistisch met het bed in het midden van de kamer, zoals de auteur had gevraagd, als poëtisch omdat het rekening houdt met de abstracte elementen van de situatie. De aanwezigheid van de dode moeder, de scheur in het huis, het permanente uitzicht op de kliffen en de zee... Het geeft ons een heel speels decor waarin het drama zich zo goed kan ontplooien als we hadden gedroomd.
Interview met Lionel Lesire
Kunt u zich even voorstellen?
Ik ben beeldend kunstenaar en decorontwerper. Sinds 1992 ontwerp ik decors en kostuums voor theater, dans en opera. Momenteel werk ik aan verschillende series: "golden mediations", "flowers of chaos" en "via crucis". Enkele van mijn werken uit deze serie hangen in de foyer en gangen van het theater.
Hoe waren uw gesprekken met Fabrice over 'La Mémoire de l'eau'?
Ik werk regelmatig samen met Fabrice Gardin, die behalve auteur ook beeldend kunstenaar is, en onze gesprekken draaien om de dramaturgie, ik probeer met hem de ruimte, het podium te bepalen waar het verhaal dat hij wil vertellen zich afspeelt. Het is erg prettig omdat we dezelfde taal spreken.
Hoe zou u dit ontwerp aan het publiek uitleggen?
Ik geloof dat het in het algemeen niet nodig is de scenografie aan het publiek uit te leggen, ik geloof dat het publiek een plastische intelligentie heeft en de scène aanvoelt. We kunnen hooguit de oorsprong van de reflectie oproepen: hier is het het huis van de moeder waar de meisjes hun jeugd doorbrachten. Het huis staat op de rand van de klif en zal spoedig in de afgrond verdwijnen. Er zijn al scheuren. Het huis is het verleden en dat kan niet hersteld worden. We kunnen het hooguit begrijpen, accepteren. Er is iets verbogen, gebarsten, onevenwichtig in het decor van dit moment waar we getuige van zijn.
Wat vind je het leukste aan decorontwerper zijn?
Samenwerking met de teams! In het theater ziet het publiek de acteurs aan het werk, maar om ze in de kijker te zetten, om ze te laten schitteren, zijn er allerlei ambachten bij betrokken, deze ambachtslieden, deze technici, deze kunstenaars, mijn werk brengt ze allemaal samen. Het is een transversale baan.
Wat is de ergste nachtmerrie van een decorontwerper?
Een ongeluk. Maar in het theater zijn er woorden die je niet zegt, ik geloof graag dat bepaald bijgeloof ons in stand houdt.
Wat is het grootste plezier van een decorontwerper?
Zich incognito tussen het publiek mengen op de openingsavond en het publiek tevreden de zaal horen verlaten.
Welke teksten hebben uw voorkeur wat betreft scenografie?
Ik hou van alle repertoires, ik hou van lachen, huilen, dromen, denken, bruisen, zuchten... Ik denk dat wat ik leuk vind uiteindelijk theater is.
Lionel Lesire werd geboren in 1969 in België. Als bekroond schilder en graveur kwam hij als schilder in het Théâtre Royal de la Monnaie in Brussel terecht. Een tijdlang was hij assistent van decorontwerpers als B. Dugardyn, J. Jara of R. Sabonghi. Sabonghi, ontwierp hij zijn eerste decors en kostuums voor het theater in 1992.
Zijn eerste operakostuumontwerp was in 2000 met Verdi's "Simone Boccanegra", geregisseerd door Stephen Lawless, productie: New-Zealand festival in Wellington NZ.
Sindsdien heeft hij decors en kostuums ontworpen voor meer dan honderd producties voor theater, dans en opera.
Vóór 'La Mémoire de l'eau' hadden Lionel Lesire en Fabrice Gardin al samengewerkt aan '8 femmes' van Robert Thomas (TRG 2014, Tête d'Or in Lyon, 2015), 'Destin' van Fabrice Gardin (Spa Festival, 2015, Les Riches-Claires, 2017), 'Un temps de chien' van Brigitte Buc (TRG, 2017), 'La Peste' van Albert Camus (TRG 2019, ATJV 2020) en 'Oleanna' van David Mamet (TRG, 2021).
