Zaha Hadid, de koningin van de rondingen

Door Shana Devleschoudere

Als het gaat om innovatie en revolutie in de architectuur, kun je niet om Zaha Hadid heen, de godin van het genre, een soort vrouwelijke Frank Gerhy, die in 2016 op 65-jarige leeftijd overleed aan een hartaanval. Ze verspreidde haar visionaire werken over de hele wereld, maar het is misschien wel in België, tegenover de haven van Antwerpen, dat haar meest adembenemende creatie te vinden is.

"Ik ben niet Europees, ik werk niet op de conventionele manier en ik ben een vrouw. Al deze dingen samen maken de dingen voor mij aan de ene kant gemakkelijker en aan de andere kant moeilijker. Zaha Hadid, van Iraakse afkomst, Brits door adoptie, wereldburger, een zonnekunstenaar met een wilde durf, was een uniek persoon, de eerste vrouw die de Pritzker Prize, de Nobelprijs voor architectuur en de RIBA Gold Medal, de hoogste onderscheiding in Groot-Brittannië, won. Ze was ook de tweede architect, na Frank Gerhy, die het onderwerp was van een overzichtstentoonstelling georganiseerd door het prestigieuze Guggenheim Museum in New York. In haar ogen was er geen man of vrouw, waar ze ook vandaan kwamen, alleen architectuur met een hoofdletter A. Geboren in 1950, groeide ze op in haar geboortedorp Bagdad in een vrij liberaal middenklasse milieu, waar ze er vanaf haar tiende van droomde architect te worden. Ze studeerde wiskunde aan de Amerikaanse Universiteit van Beiroet, waar ze leerde jongleren met krachtberekeningen, voordat ze in Londen een revolutie teweegbracht in de bouwkunst. Ze volgde een opleiding aan de bruisende Architectural Association School waar ze in 1977 afstudeerde en waar ze een paar jaar later terugkeerde als docent. Eind jaren 1970 richtte ze haar eigen praktijk op in de Engelse hoofdstad.

UITGESLOTEN

Haar kenmerkende stijl, die onmiddellijk herkenbaar is, verweeft rondingen en hoeken om een architectuur te creëren die de regels van de zwaartekracht en aardse beperkingen tart en bestaande vormen opnieuw uitvindt. Ondanks talloze prijzen en de erkenning van haar collega's voor plannen die moeilijk werkelijkheid konden worden zonder de hulp van computers en algoritmen, bleef ze een 'papieren architect' tot het begin van de jaren 90, toen haar eerste complete, voltooide... en nu al controversiële project werd gebouwd. Toen de CEO van het meubelbedrijf Vitra de Amerikaan Frank Gehry de opdracht gaf een designmuseum te bouwen in zijn fabriek in het Duitse Weil am Rhein, nodigde hij Zaha Hadid uit een kleine brandweerkazerne te ontwerpen om een grote brand zoals die in de fabriek een paar jaar eerder te voorkomen. Dit inspireerde haar tot een gevleugelde compositie, allemaal scherpe en schuine hoeken, de tegenpool van de vloeiende structuren die haar in het tijdperk van de magische computers de titel "koningin van de rondingen" opleverden, maar die haar tijd markeerden en haar "visitekaartje" werden. De architectenwereld was onder de indruk, maar de brandweer veel minder. De locatie is sindsdien omgetoverd tot een evenementenlocatie.

Het Brugpaviljoen werd gebouwd voor de Expo 2008 in Zaragoza (Spanje) en is een van de belangrijkste bezienswaardigheden op
.

VRIJ VAN GEOMETRIE

Zaha Hadid heeft altijd geweigerd haar creativiteit in te tomen, ondanks de kritiek - op al diegenen die bekend zijn geworden als "starchitecten" - op haar folie de grandeur, haar gebrek aan interesse in de optimalisatie en functionaliteit van ruimte, de roekeloosheid van bepaalde gewaagde projecten en de kosten van extravagante constructies. Gebouwen die "architectuur bevrijdden van geometrie", zoals het Engelse dagblad The Guardian het zegt. De invloed van Zaha Hadid op de hedendaagse esthetiek is zo groot geweest dat ze is uitgeroepen tot een van de 100 machtigste vrouwen ter wereld van het tijdschrift Forbes. Onder haar meest emblematische projecten, die net zo uiteenlopend zijn als bewegende landschappen die van de grond lijken te komen, zal de geschiedenis het Museum voor Islamitische Kunst in Qatar vermelden, geïnspireerd door zandrozen; de Bergisel skischans in Innsbruck, met zijn adembenemende ontwerp; het formidabele zwembad voor de Olympische Spelen in Londen (313 miljoen euro!) met zijn golfachtige dak, het ongelooflijke ruimteschipvormige huis van model Naomi Campbell, de glinsterende schubben in negen tinten grijs van het 'Brugpaviljoen' dat over de Ebro in Zaragoza vliegt, of de twee 'steentjes' van de Opera van Guangzhou die oprijzen uit de oevers van de Parelrivier. In Rome is het Maxxi, ook wel bekend als het Nationaal Museum voor 21e-eeuwse Kunst, een van de zeldzame moderne gebouwen die bezocht kunnen worden tussen de historische schatten van de oude stad, zowel vanwege de verpakking (scheve muren, golvende vloer) als vanwege de inhoud. "Een architectuur die ik me nooit had kunnen voorstellen, laat staan gerealiseerd had kunnen zien," vat de decaan van de Yale Architecture School samen.

Het Canton Opera House, ontworpen door de Brits-Iraakse architect en voltooid in 2010, domineert
de Parelrivier.

HET HAVENHUIS

Het is niet verwonderlijk dat zo'n sterk individu, dat de spot drijft met traditionele architecturale en sociale patronen, evenveel besproken als bewonderd wordt. Ze was het doelwit toen "haar" 250 miljoen kostende culturele centrum in Bakoe, Azerbeidzjan, ertoe leidde dat gezinnen van het terrein werden verdreven. Ook toen "haar" sensuele voetbalstadion in Qatar werd gebouwd, met een ontwerp dat volgens sommigen een intiem deel van de vrouwelijke anatomie oproept, werd het aangevallen vanwege het sterftecijfer onder buitenlandse arbeiders op de bouwplaatsen, nog voordat de bouw was begonnen. Ze klaagde haar aan wegens smaad en won. Ze was ook verantwoordelijk voor het ontwerp van het Olympisch stadion in Tokio, voordat de autoriteiten de kosten te hoog verklaarden, wat ze beschreef als "een oneerlijke en politieke beslissing". Zonder kinderen zijn haar bedrijf en haar creaties haar nakomelingen, haar nalatenschap aan de wereld. Ze had ervoor gekozen om een deel van haar fortuin na te laten aan de vroegere, huidige en toekomstige werknemers van haar bedrijf. Een ander deel is geschonken aan de stichting die ze heeft opgericht en die haar naam draagt en architectuuronderwijs bevordert. Haar laatste werk was voorbehouden aan ons land, het Havenhuis in Antwerpen, dat kort na haar dood werd voltooid. Een buitengewoon en gedurfd huwelijk van verleden en heden, deze voormalige brandweerkazerne (de cirkel is rond) is een herinnering aan de bloeiperiode van Antwerpen in de 16e eeuw, met bovenop het imposante futuristische bouwwerk van Zaha Hadid, een soort schip dat in de lucht lijkt te zweven, versierd met honderden driehoekige glasplaten in drie kleuren, als zovele edelstenen. Nog een zeldzame parel in de stad van diamanten.